ԷՏԿԱՐ ԱԼԼԸՆ ՓՈ. ԱԳՌԱՒԸ

Մեզանում գրասեր հանրությունը ծանոթ է Էդգար Պոյի «Ագռավը» բանաստեղծության մի շարք տարբերակների՝ Սամվել Մկրտչյանի, Աբրահամ Ալիքյանի, Վիգեն Բաբայանի, Խաչիկ Դաշտենցի, Ռուբեն Զարդարյանի թարգմանություններով։ Ստորև ներկայացնում ենք եգիպտահայ արձակագիր, թարգմանիչ Սահակ Պալըգճեանի «Ագռաւը», որը հրապարակվել է 1945 թվականին Բոստոնի «Հայրենիք» հանդեսում։

Օր մը տրտում կէս գիշերին,

Մինչ խոնջ, ուժատ կը քննէի

Գրքերը հին ու անսովոր՝

Գիտութեան մը ա՛լ մոռցուած,

Կիսամըրափ ու գլխահակ,

Լսեցի զարկ մը յեղակարծ,

Կարծես մէկը մեղմ կը բախէր,

Մեղմ կը բախէր խուցիս դրան:

«Այցելու մ’է», մրմնջեցի,

«Որ կը բախէ խուցիս դրան

Լոկ ասիկա, ուրիշ ոչինչ»:

Ա՜հ, կը յիշեմ որոշապէս՝

Դեկտեմբերին էր մթասքող,

Հրաշէկ մէն մի փայտ շիջող՝

Շուքն իր գետին կը տարածէր:

Սաստիկ վաղուան կը տենչայի,

Ի զուր էի փորձեր գրքէն

Յամուրդ առնել վշտիս համար.

Վիշտըս Լէնորն էր կորսուած,

Կոյսը շողուն եւ հազուագիւտ՝

Զոր հրեշտակներն կը կոչեն Լէնոր,

Այժմ անանուն հոս առ յաւէտ:

Եւ մետաքսեայ, տրտում, տարտամ

Խարշափն ամէն մէկ վիժակի

Կը սարսէր զիս, ցնորական

Վախեր կ’առթէր ցարդ անծանօթ.

Ուստի հիմա, որ խաղաղի

Տրոփը սրտիս, ես կրկնեցի.

Այցելու մ’է որ կ’աղերսէ

Մտնել դռնէն իմ սենեակին.

Ուշ այցելու մոր կ’աղերսէ

Մտնել դռնէն իմ սենեակին.

Լոկ ասիկա, ուրիշ ոչինչ»։

Սիրտս ապա դարձաւ զօրեղ,

Ա՛լ վերջ տուի իմ վարանքին.

«Պարո՛ն», ըսի, եւ կամ տիկի՛ն,

Իրօք, ներում ես կը հայցեմ.

Բայց, իրա՜ւ, կը մրափէի,

Եւ ա՜յնքան մեղմ հարուածեցիք,

Ա՜յնքան նուաղ դուք բախեցիք,

Դուք բախեցիք խուցիս դրան,

Որ լսեցի ես ձեզ հազիւ»:

Դուռը բացի հոս լայնօրէն.

Խաւար միայն, ուրիշ ոչինչ:

Աղջամուղջն այդ խոր զննելով՝

Երկար կեցայ, ապշած, վախցած,

Շփոթ, առլի՝ երազներով

Զորս մարդ երբեք չէ երազած.

Բայց լռութիւնն էր աներեր,

Եւ խաւարը մնաց անյոյզ.

Եւ միակ բառն արտասանուած՝

Մրմունջ մըն էր, մէկ բառ. «Լէնո՞ր».

Ա՛յդ հծծեցի, եւ արձագանգն ալ

Վերադարձուց բառը, «Լէնո՜ր».

Լոկ ասիկա, ուրիշ ոչինչ:

Յետոյ սենեակն իմ դառնալով,

Հոգիս համակ հրապատար,

Շուտով դարձեալ զարկ մ’իմացայ

Առաջինէն բարձր աւելի:

«Վստահաբար», ըսի ես ինձ,

«Բան մ’է փեղկին պատուհանիս.

Տեսնեմ, ուստի, թէ ի՛նչ կայ հոն,

Եւ խորհուրդն այս հետազօտեմ.

Սիրտըս կենայ մէկ պահ հանդարտ

Եւ խորհուրդն այս հետազօտէ.

Հովն է միայն, ուրիշ ոչինչ»:

Բացի յայնժամ փեղկը յանկարծ,

Երբ խռովքով, արագաթռիչ,

Ներս սլացաւ ագռաւ մը պերճ՝

Հին օրերու նուիրական:

Փոքրիկ ողջոյն մ’իսկ չտուաւ,

Րոպէ մ’անգամ չկասեցաւ.

Այլ մեծազարմ կերպարանքով

Խուցիս դրան ան թառեցաւ-

Թառն էր անդրի մը Բալլասի՝

Ճիշդ իմ խուցի դրան վերեւ-

Թառեցաւ հոն, ուրիշ ոչինչ:

Յետոյ թռչունն այս ոպնիազ՝

Տրտմութիւնն իմ փոխեց ժպտի

Շնորհովը ծանր ու դաժան

Կերպարանքին իր բովանդակ.

«Թէեւ բբուկդ ըլլայ անմազ,

Վստահաբար վատ մը չես դուն»,

Ըսի, «խոժոռ, խիստ, հին ագռաւ,

Որ կը շրջիս խաւար ափին,

Ըսէ՛, ի՞նչ է անունըդ վեհ՝

Պղատոնեան խաւար ափին»։

Ագռաւն ըսաւ. «Այլեւս երբեք»:

Շատ զարմացայ որ այս անշահ

Թռչունն այդքան պարզ կը խօսէր,

Թէեւ խօսքն իր շատ քիչ իմաստ,

Պատշաճութիւն շատ քիչ ունէր.

Վասն զի պէտք է ընդունինք

Թէ երկրաւոր ոչ մէկ էակ

Բախտն ունեցած չէր տակաւին

Թռչուն տեսնել իր դրան վրայ-

Թռչուն կամ գրաստ՝ անդրիի վրայ,

Իր սենեակի դրան վերեւ-

Որ անուանուէր. «Այլեւս երբեք»:

Բայց ագռաւը մինակ թառած

Այդ անդրիին խաղաղ, ըսաւ

Այդ բառը լոկ, կարծես հոգին

Այդ բառին մէջ ծորած ըլլար.

Ուրիշ ոչինչ ան խօսեցաւ,

Փետուր մ’անգամ ան չշարժեց,

Մինչեւ որ ես շշնչեցի –

«Բարեկամներ ուրիշ թռա՜ն,

Վաղն այս ալ զիս պիտի լքէ,

Յոյսերս ինչպէս թռան առաջ»։

Ագռաւն ըսաւ. «Այլեւս երբեք»:

Խիստ ապշած՝ որ այսքան յարմար

Պատասխան մ’անդորրն էր խզած,

«Անշուշտ», ըսի, «ինչ որ կ’ըսէ՝

Իր գիտութիւնն է բովանդակ,

Սորված՝ տէրէ մ’ապերջանիկ,

Զոր Չար բախտը անկարեկիր

Հետապնդած է անդադրում,

Այնպէս որ յոյս երբ ան խնդրէր՝

Դաժան բախտը իրեն կուտար-

Փոխան յոյսին զոր կը խնդրէր-

Դառն պատասխան.- Այլեւս երբեք»:

Բայց ագռաւը դեռ կը փոխէր

Տրտում հոգիս համակ ժպտի.

Բարձաթոռ մը սահեցուցի

Դէմն անդրիին եւ թռչունին.

Թաւշին վրայ ընկողմանած՝

Ծնունդ տուի բազմաշղթայ

Քմայքներու, մտածելով

Թէ հին թռչունն այս չարաղէտ-

Խոժոռ, անշահ, տխրատեսիլ,

Վտիտ թռչունն այս չարաղէտ-

Ինչո՞ւ կ’ըսէր. «Այլեւս երբեք»:

Ա՛յս ջանալով ես գուշակել,

Վանկ մ’իսկ չըսի ալ թռչունին,

Որուն աչքերն այդ հրակէզ

Մինչ խորն հոգւոյս կը մրկէին.

Այսպէս նստայ խորհրդասոյզ,

Կեցած գլուխն իմ հեշտօրէն

Բարձաթոռի թաւիշ մաշկին,

Զոր կը գգուէր լոյսը լամբին,

Բայց որուն լուրթ մաշկին թաւիշ-

Գգուանքին տակ լամբի լոյսին-

Նէ չհպի պիտ’ ա՛լ երբեք:

Օդն ապա կարծես թանձրացաւ

Բոյրովն անտես բուրվառի մը

Զոր կ’օրրէին հրեշտակներ,

Մեղմ հպելով կակուղ գետնին:

«Թշուառ, Աստված ինձ տուած էր-

Հրեշտակներով ղրկած էր ինձ-

Հանգիստ եւ դեղ մը ցաւաբոյժ՝

Մոռնալ յուշը իմ Լէնորին:

Ըմպե՜մ հեղուկն այդ պատուական,

Մոռնա՜մ Լէնորը կորսուած»։

Ագռաւն ըսաւ. «Այլեւս երբեք»:

«Գուշա՛կ», ըսի, «չար արարած,

 Սակայն, գուշակ – թռչուն կամ դեւ –

Թէ Սատանը  ղրկեց քեզ հոս

Կամ մրրիկը  նետեց հոս քեզ -

Յուսաբեկ բայց դեռ աներկիւղ –

Այս ամայի դիւթուած հողին,

Այս ահառիթ երդիքէն ներս,

Ըսէ՛ իրաւ, կը պաղատիմ,

Կա՞յ բալասան որկրի վրայ,

Ըսէ՛, ըսէ՛, կը պաղատիմ»։

Ագռաւն ըսաւ. «Այլեւս երբեք»։

«Գուշա՛կ», ըսի, «չար արարած,

 Սակայն, գուշակ – թռչուն կամ դեւ –

Յանուն երկնին հովանաւոր,

Եւ Աստուծոյ՝ զոր կը պաշտենք,

Ըսէ՛ սրտին այս վշտաբեկ

Թէ Եդեմին մէջ հեռակայ

Պիտի գրկէ՞ ան կոյս մը սուրբ

զոր հրեշտակներն կը կոչեն Լէնոր,

Կոյս մը շողուն եւ հազուագիւտ՝

Զոր հրեշտակներն կը կոչեն Լէնոր»:

Ագռաւն ըսաւ. «Այլեւս երբեք»:

«Մեր բաժանումն ըլլա՛յ այդ խօսք,

Թռչուն կամ դեւ», մռնչեցի,

«Վերադարձի՛ր փոթորկին,

Պղուտոնյան խաւար ափին,

Մի՛ ձգեր սեւ փետուր մ’իբր հետք

Այն սուտին զոր հոգիդ ըսաւ։

Մենութիւնն իմ թո՛ղ անփոփոխ,

Լքէ՛ անդրին խուցիս դրան,

Քաշէ՛ սրտէս կտուցդ, եւ

Կերպարանքդ վերցո՛ւր դուռէս»։

Ագռավն ըսաւ. «Այլեւս երբեք»։

Եւ ագռաւը, միշտ անխռով,

Դեռ նստած է, դեռ նստած է

Տժգոյն անդրիին Բալլասի՝

Ճիշդ իմ խուցի դրան վերեւ.

Եւ աչքերն իր կարծես թէ են

Աչքերն դեւի մ’որ կերազէ.

Եւ լամբի լոյսն անձրեւածոր

Շուքն իր գետին կը տարածէ,

Եւ իմ հոգին այդ ստուերէն –

Որ կը ծփայ գետնին վրայ –

Պիտի չելլէ դուրս, ա՛լ երբեք: